تعریف و راه های درمان اختلال نافرمانی مقابله ای ODD

اختلالات روحی و روانی انواع گوناگونی دارند که سبب می گردد شخص رفتار نامتعارفی از خود نشان دهد. بعضی از این اختلالات بایستی به سرعت درمان گردد؛ چون سبب بروز مشکلات بزرگتری خواهند شد. اختلال نافرمانی مقابله ای نیز نوعی از این اختلالات روانی است که توصیه می شود زودتر تشخیص و درمان شود.

اختلال نافرمانی مقابله ای ODD معمولا در کودکان مشاهده می گردد؛ البته این اختلال در بعضی از بزرگسالان نیز وجود دارد. به این ترتیب افراد بایستی این بیماری را به خوبی شناخته و در صورت وجود این اختلال در خود یا کودکشان نسبت به درمان به موقع آن اقدام نمایند.

در این مقاله از سایت موسسه روانشناسی حس تحول  اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان و بزرگسالان به طور کامل توضیح داده و نحوه درمان آن به شما گفته می شود، لذا در صورتی که پاسخ خود را در رابطه با این اختلال بعد از مطالعه این مقاله دریافت نکردید، می توانید برای دریافت نوبت مشاوره با ما تماس بگیرید.

تعریف اختلال نافرمانی مقابله ای ODD

اختلال نافرمانی مقابله ای (Oppositional defiant disorder) یک نوع اختلال رفتاری می باشد، که اغلب در کودکان مشاهده می گردد. اغلب کودکانی که به این اختلال مبتلا هستند، در مقابل افرادی که در موضع قدرت هستند، رفتارهایی همراه با خشونت، نافرمانی، لجبازی و خشم از خود بروز می دهند.

این کودکان نسبت به واکنش دیگران خیلی حساس بوده و در مقابل دستورها و درخواست های دیگران مقاومت زیادی از خود نشان می دهند. این کودکان ممکن است در جمع دوستان، خانواده، هم کلاسی ها و حتی در سنین بالاتر در محیط کار نیز مشکلات بسیاری برای خود درست می کنند.

البته بایستی توجه داشت که هنگامی این رفتارها دلیلی بر اختلال نافرمانی مقابله ای تلقی می گردند که فرد 6 ماه به طور مداوم  این رفتار  ها را  ادامه دهد. البته در بعضی از کودکان مشاهده می گردد که آنها در برخورد با دیگران رفتار هایی کاملا طبیعی و مناسب دارند؛ اما در مقابل والدین خود نافرمان هستند.

علل اختلال نافرمانی مقابله ای (Oppositional defiant disorder)

بر اساس تحقیقات انجام شده، این اختلال بیشتر از محیط و عوامل محیطی ناشی می شود. در حالت کلی علت بروز  اختلال نافرمانی مقابله ای عوامل زیر می باشد:

• عوامل فیزیولوژیکی

بعضی از نقایص در بخش هایی از مغز سبب بروز اختلالاتی در رفتار کودکان می شوند. یعنی زمانی که انتقال دهنده های عصبی دچار مشکل شوند، پیام ها به درستی به مغز ارسال نمی گردد و فرد توانایی کنترل خشم خود را نخواهد داشت.

• عوامل عصبی

نقص و آسیب دیدگی در مغز نیز می تواند باعث بروز  اختلال نافرمانی مقابله ای شود. مطابق تصویربرداری هایی که از مغز کودکان مبتلا به ODD انجام گرفته، دیده شده در قسمتی از مغز که مسئول استدلال، قضاوت و کنترل تکانه می باشد، آسیب دیدگی وجود دارد.

• عوامل ژنتیکی

تحقیقات نشان می دهد 50٪ یا بیشتر  رفتار  های ضد اجتماعی در مردان و  زنان از طریق ارث به آنها منتقل شده است.

• تغذیه نامناسب در دوران بارداری

عواملی مثل سوء تغذیه، به خصوص کمبود پروتئین، مسمومیت با سرب یا قرار گرفتن در معرض سرب، استفاده از  الکل و مواد مخدر در  زمان بارداری می تواند خطر ابتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای را افزایش دهد.

• عوامل محیطی

عوامل محیطی و شیوه های تربیتی در بروز اختلال نافرمانی مقابله ای نقش بسیار پر رنگی دارند. از جمله عوامل محیطی تاثیرگذار می توان به موارد زیر اشاره کرد.

• قانون ها و درخواست های متناقض والدین و یا عدم هماهنگی تربیتی والدین که سبب تناقض در تربیت کودک می شوند.
• عدم توجه و محبت به کودک و نادیده گرفتن او.
• تنبیه کودک به طور مکرر بدون اینکه توضیح منطقی به او داده شود.
• محیط زندگی پر تنش.
• دعوا های بین والدین.
• پرخاشگری والدین.
• روش های تربیتی سختگیرانه والدین.

علائم اختلال نافرمانی مقابله ای

کسانی که به این اختلال مبتلا هستند، علائم گوناگونی را از خود نشان می دهند. از جمله علائم و نشانه های اختلال نافرمانی مقابله ای می توان به موارد زیر اشاره نمود:

• گاهی کارهایی انجام می دهند، که عمدا کسی را ناراحت کنند.
• به خاطر اشتباهات خود، دیگران را مقصر می دانند و آنها را سرزنش می کنند.
• در زمان ناراحتی و عصبانیت از الفاظ نامناسب استفاده می کنند.
• این کودکان خشمگین و کینه جو هستند و لجبازی زیادی از خود نشان می دهند.
• در صورتی که رفتارهای این کودکان گسترش یابد، امکان دارد دچار اختلال سلوک نیز شوند.
• این کودکان خیلی زود از کوره در می روند و از هر چیز کوچک و بزرگی عصبانی می شوند.
• کودکانی که به اختلال نافرمانی مقابله ای مبتلا هستند، با بزرگسالان خود همواره جر و بحث می کنند و قانون شکنی می کنند.
• این افراد زودرنج و حساس هستند و از هر چیزی ناراحت می شوند.

علل بروز  اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان

محققان با دو نظریه، دلیل اختلال نافرمانی مقابله ای در کودکان را توضیح می دهند:

• تئوری یادگیری

نشانه های منفی رفتاراختلال نافرمانی مقابله‌جویانه به تدریج توسط کودک یاد گرفته شده و با رفتارهایی که در محیط می بیند، تقویت شده است. با تقویت منفی این رفتارها کودک به تدریج یاد می گیرد هر چه را که می خواهد، با بروز رفتارهای نافرمانی به دست بیاورد.

• تئوری پیشرفت

این اختلال  می تواند در اثر یادگیری استقلال از والدین در دوران کودکی به وجود می آید.

شیوع اختلال نافرمانی مقابله ای

شیوع این اختلال 1٪ تا 11٪  درصد از  افراد را شامل می شود؛ ولی شیوع متوسط تقریباً 3.3٪ می باشد. بایستی اشاره کنیم که جنسیت در بروز آن نقش زیادی دارد؛ این اختلال در پسرها شایع تر می باشد و در دختران نیز پس از بلوغ بیشتر می گردد.

این اختلال قبل از 8 سالگی بروز می یابد و در سال های بعد از دبستان توسعه می یابد. بروز  اختلال نافرمانی مقابله ای در اوایل بزرگسالی به ندرت دیده می شود، اما امکان ابتلا به این اختلال روانی در سنین بزرگسالی غیر ممکن نیست .

پیشگیری از ابتلا به  ODD

همانگونه که اشاره نمودیم، دلیل دقیق این اختلال مشخص نمی باشد ولی می توان با رویکردهای خاصی از وقوع آن جلوگیری نمود. با برنامه های مداخله اولیه از جمله آموزش مهارت های اجتماعی و مهارت کنترل خشم در کودکان و نوجوانان، به جلوگیری از رفتارهای قلدرمآبانه و کاهش رفتارهای مشکل زا کمک نمایید.

والدین نیز بایستی آموزش ببینند تا رفتارهای فرزند خود را به خوبی مدیریت نمایند و روش های مثبت تشویق و تنبیه را بیاموزند.

چه کودکانی در معرض  ابتلا به اختلال نافرمانی مقابله ای هستند؟

این اختلال در پسرها بیشتر شایع می باشد. کودکانی که مشکلات زیر را دارند، بیشتر از بقیه در معرض این اختلال قرار دارند:

• بیش فعالی (اختلال نقص توجه)
• اختلالات روحی
• اختلالات اضطرابی

راه های درمان اختلال نافرمانی مقابله ای

والدین برای درمان اختلال نافرمانی مقابله ای کودکشان و یا یک فرد بزرگسال برای درمان این اختلال در خود، بایستی هر چه سریع تر اقدام کنند؛ زیرا این مشکل می تواند سبب منزوی شدن فرد از جمع های گوناگون شده و او را به سمت اضطراب و افسردگی بکشاند.

همینطور می تواند سبب بروز بیماری های جسمی و یا خودکشی در فرد گردد. به این ترتیب کسانی که با این اختلال روبرو هستند، برای درمان آن بایستی به یک درمانگر خوب مراجعه نمایند.

روش های درمان بیماری نافرمانی مقابله ای به صورت زیر می باشد:

• آگاهی از استراتژی های مدیریت اختلال نافرمانی مقابله ای در بزرگسالان

بزرگسالانی که به این اختلال مبتلا هستند، می توانند با توجه به برخی استراتژی ها، این اختلال را در خود مدیریت نمایند. این استراتژی ها عبارتند از:

• فعالیت های آزادسازی استرس مثل ورزش
• قبول کردن مسئولیت کارها و رفتارهای خود
• استفاده از راه های کاهش اضطراب مثل تنفس عمیق که به کاهش عصبانیت نیز کمک می نماید.
• گروه درمانی

گروه بندی بیماران سبب می گردد که آنها در کنار همدیگر روش های درست ارتباط و مهارت های اجتماعی را بیاموزند. به این ترتیب روش گروه درمانی بسیار مفید واقع می شود.

• رفتار درمانی فردی

یک درمانگر سعی می کند تا موارد زیر را به فرد آموزش دهد.

• مهارت های حل مسئله
• مهارت مدیریت عصبانیت
• مهارت ارتباطی
• کنترل برانگیختگی

دارودرمانی اختلال نافرمانی مقابله‌ای

دارودرمانی به طور مستقیم بر روی این بیماری تاثیری ندارد و تنها آسیب های ناشی از آن را درمان می کند.

درمان دارویی برای اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) به‌طور معمول به‌عنوان اولین گزینه درمانی توصیه نمی‌شود. این اختلال معمولاً با درمان‌های رفتاری و روان‌درمانی مدیریت می‌شود. با این حال، در مواردی که ODD همراه با سایر اختلالات روانی باشد (مانند اختلال نقص توجه/بیش‌فعالی (ADHD)، اختلالات اضطرابی یا افسردگی)، استفاده از داروها ممکن است مفید باشد.

موارد استفاده از دارو در ODD

1. ODD همراه با ADHD: اگر کودک یا نوجوانی با ODD به ADHD هم مبتلا باشد، ممکن است از داروهای محرک مانند متیل‌فنیدات (ریتالین) و یا ویاس یا داروهای غیرمحرک مانند آتوموکستین (استراترا) استفاده شود. این داروها می‌توانند به کاهش علائم ADHD و بهبود تمرکز و کنترل رفتار کمک کنند.
2. ODD همراه با اختلالات اضطرابی یا افسردگی: اگر کودک یا نوجوان دارای ODD به اختلالات اضطرابی یا افسردگی نیز مبتلا باشد، ممکن است از داروهای ضدافسردگی مانند مهارکننده‌های بازجذب سروتونین (SSRIs) استفاده شود. این داروها می‌توانند به کاهش اضطراب و افسردگی و بهبود حالت روانی کودک کمک کنند.
3. رفتارهای پرخاشگرانه شدید: در مواردی که رفتارهای پرخاشگرانه و نافرمانی بسیار شدید هستند و به روش‌های درمانی دیگر پاسخ نمی‌دهند، ممکن است از داروهای ضد روان‌پریشی غیرمتعارف (مانند ریسپریدون یا آریپیپرازول) استفاده شود. این داروها می‌توانند به کاهش پرخاشگری و تثبیت رفتار کمک کنند.

نظارت و مدیریت درمان دارویی

استفاده از داروها برای درمان ODD باید تحت نظارت دقیق یک متخصص روان‌پزشک کودک و نوجوان انجام شود. این شامل:

1. ارزیابی دقیق: ارزیابی جامع برای تشخیص دقیق و تعیین نیاز به دارو.
2. شروع با دوز پایین: شروع درمان با دوزهای پایین و افزایش تدریجی دوز تا دستیابی به اثر مطلوب.
3. پیگیری منظم: پیگیری منظم و ارزیابی تأثیرات داروها و تنظیم دوز در صورت نیاز.
4. کنترل عوارض جانبی: نظارت بر عوارض جانبی و مدیریت آنها.
5. ترکیب با درمان‌های غیر دارویی: استفاده از درمان دارویی به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی جامع که شامل روان‌درمانی، آموزش مهارت‌های والدین و مداخلات رفتاری باشد.

نتیجه‌گیری

درمان دارویی می‌تواند بخشی از مدیریت اختلال نافرمانی مقابله‌ای باشد، به‌ویژه هنگامی که این اختلال با سایر اختلالات روانی همبودی دارد یا رفتارهای پرخاشگرانه شدید و نافرمانی به درمان‌های رفتاری و روان‌درمانی پاسخ نمی‌دهند. با این حال، درمان دارویی باید همیشه تحت نظارت متخصص و به عنوان بخشی از یک برنامه جامع درمانی مورد استفاده قرار گیرد.

• خانواده درمانی

در خانواده درمانی، درمانگر کل خانواده بیمار را مورد بررسی قرار می دهد تا با ایجاد تغییراتی در خانواده به درمان فرد کمک نماید. در حقیقت خانواده با راه های حمایت از فرد بیمار و استراتژی های درمان آشنا می شوند.

رویکرد آدلر-گلاسر به اختلال نافرمانی مقابله ای

رویکرد آدلر-گلاسر به اختلال نافرمانی مقابله‌ای (Oppositional Defiant Disorder یا ODD) مبتنی بر اصول روانشناسی آدلری (آلفرد آدلر) و تکنیک‌های واقعیت‌درمانی (ویلیام گلاسر) است. این دو رویکرد به‌ویژه در تأکید بر عوامل اجتماعی و رفتاری، و توانمندسازی افراد برای تغییر رفتارهایشان، نقاط مشترک زیادی دارند. در ادامه، ویژگی‌های اصلی این رویکردها و نحوه کاربرد آنها در درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای توضیح داده می‌شود:

رویکرد آدلر

اصول اساسی:

1. احساس تعلق و اهمیت: آدلر معتقد است که همه افراد نیاز به احساس تعلق و اهمیت دارند. کودکان با اختلال نافرمانی مقابله‌ای ممکن است از این احساسات محروم باشند و رفتارهای نافرمانی خود را به‌عنوان راهی برای جلب توجه و احساس قدرت انجام دهند.
2. هدف‌گرایی رفتار: رفتارها به‌طور هدفمند انجام می‌شوند. رفتارهای نافرمانی و مقابله‌ای کودکان ممکن است تلاش‌هایی برای رسیدن به اهداف خاصی مانند جلب توجه یا ابراز قدرت باشند.
3. تشویق و انگیزه‌بخشی: آدلر بر اهمیت تشویق و انگیزه‌بخشی برای تغییر رفتار تأکید دارد. تمرکز بر نقاط قوت و موفقیت‌ها می‌تواند به کودک کمک کند تا احساس ارزشمندی کند و انگیزه برای تغییر رفتارهای منفی داشته باشد.

تکنیک‌های درمانی:

1. ایجاد احساس تعلق: تلاش برای ایجاد محیطی که کودک در آن احساس تعلق و اهمیت کند، از طریق تعاملات مثبت و حمایتگرانه.
2. تغییر الگوهای ارتباطی: تشویق والدین و مربیان به تغییر نحوه تعامل با کودک، از تمرکز بر رفتارهای منفی به تقویت رفتارهای مثبت.
3. حل مساله و مشاوره خانوادگی: کار با خانواده‌ها برای شناسایی و حل مشکلات ارتباطی و رفتاری.

رویکرد گلاسر (واقعیت‌درمانی)

اصول اساسی:

1. انتخاب و مسئولیت‌پذیری: گلاسر معتقد است که افراد رفتارهای خود را انتخاب می‌کنند و باید مسئولیت آنها را بپذیرند. این رویکرد به کودکان کمک می‌کند تا بفهمند که رفتارهایشان انتخابی است و می‌توانند آنها را تغییر دهند.
2. روابط و نیازها: تمرکز بر روابط انسانی و تلاش برای برآورده کردن نیازهای اساسی مانند عشق، تعلق، قدرت و آزادی.

تکنیک‌های درمانی:

1. تمرکز بر رفتار کنونی: در واقعیت‌درمانی، تمرکز بر رفتارهای کنونی و تلاش برای تغییر آنهاست، نه تجزیه و تحلیل عمیق گذشته.
2. تعیین اهداف و برنامه‌ریزی: کمک به کودک و والدین برای تعیین اهداف مشخص و برنامه‌ریزی برای رسیدن به آنها.
3. ارزیابی رفتارها: کمک به کودک برای ارزیابی رفتارهای خود و درک این که آیا این رفتارها به اهداف آنها کمک می‌کند یا خیر.

کاربرد رویکرد آدلر-گلاسر به اختلال نافرمانی مقابله‌ای

مراحل درمانی:

1. ایجاد رابطه اعتماد: ایجاد رابطه‌ای مبتنی بر اعتماد و احترام متقابل بین درمانگر و کودک.
2. شناسایی و درک نیازها: شناسایی نیازهای اساسی کودک و تلاش برای برآورده کردن آنها از طریق راه‌های مثبت.
3. تعامل مثبت: آموزش والدین و مربیان به برقراری تعاملات مثبت و انگیزه‌بخش با کودک.
4. تشویق و تقویت: تشویق کودک به رفتارهای مثبت و تقویت این رفتارها از طریق پاداش‌های معنادار.
5. حل مساله و برنامه‌ریزی: همکاری با کودک برای شناسایی مشکلات رفتاری و برنامه‌ریزی برای حل آنها.
6. مسئولیت‌پذیری و انتخاب: آموزش کودک به پذیرش مسئولیت رفتارهای خود و انتخاب رفتارهای سازنده‌تر.

این رویکرد ترکیبی از اصول آدلری و واقعیت‌درمانی می‌تواند به کودکان مبتلا به اختلال نافرمانی مقابله‌ای کمک کند تا رفتارهای خود را بهبود بخشند و به سمت تعاملات اجتماعی و خانوادگی مثبت‌تر حرکت کنند.

اختلال نافرمانی مقابله ای در بزرگسالان

اختلال نافرمانی مقابله ای یا ODD می تواند تا بزرگسالی نیز ادامه داشته باشد. این اختلال در افراد بزرگسال به صورت زیر خود را نشان می دهد:

• افراد را به علت اشتباهات یا رفتار بدشان مدام سرزنش می کنند.
• به راحتی توسط دیگران اذیت می شوند.
• در برابر بی عدالتی به شدت عصبانی می شوند.
• کینه توز و انتقام جو هستند.
• این افراد در اکثر اوقات بسیار عصبانی هستند و این عصبانیت از کنترل آنها خارج می شود.
• با افراد خانواده و همکاران در بیشتر مواقع بحث و جدل می کنند.
• از رعایت قوانین آگاهانه و به طور فعال سرپیچی می کنند.
• به طور عامیانه مردم را اذیت می کنند.

سخن آخر

یکی از اختلالات روانی که در کودکان بیشتر مشاهده می گردد، اختلال نافرمانی مقابله ای (Oppositional defiant disorder) می باشد. این اختلال سبب می گردد که کودک نسبت رفتاری پرخاشگرانه، لجباز و قانون شکن داشته باشد.

چنانچه این اختلال در کودکی درمان نگردد، در بزرگسالی نیز تاثیرات خود را بر زندگی فرد خواهد گذاشت و امکان دارد که فرد تا مرحله افسردگی نیز پیش برود. به این ترتیب بهتر است با مشاهده علائم این بیماری در کودک خود، سریع به یک درمانگر مراجعه نمایید. برای مراجعه به یک درمانگر خوب در تهران توصیه می شود به مرکز روانشناسی حس تحول واقع در پاسداران مراجعه بفرمایید.